Veggöng á Íslandi
Saga jarðgangagerðar í heiminum nær meira en 2000 ár aftur í tímann, en gerð slíkra mannvirkja til samgöngubóta hófst ekki að neinu marki fyrr en á 19. öld. Víðast hvar í heiminum er ekki ráðist í gerð vegganga fyrr en vegakerfi er að öðru leyti komið í gott horf, einkum vegna þess hversu kostnaðarsöm mannvirkin eru.
Hérlendis voru fyrstu veggöngin grafin árið 1948 í gegnum Arnardalshamar milli Ísafjarðar og Súðavíkur, þau voru einungis 30 m löng og voru svo breikkuð árið 1995 og eru enn í notkun. Frá þeim tíma hefur verið unnið að jarðgangagerð á landinu með nokkrum hléum til að byrja með en frá því að Múlagöng til Ólafsfjarðar voru opnuð árið 1990 og þar til Dýrafjarðargöng voru tekin í notkun árið 2020 var nokkuð samfelld jarðgangagerð í landinu. Að jafnaði voru grafnir um 2 km á ári á þessu tímabili.
Á vegakerfinu í dag eru 12 jarðgöng sem alls eru 64 km að lengd. Auk þeirra hafa verið grafin Oddskarðsgöng sem voru aflögð þegar Norðfjarðargöng voru tekin í notkun og jarðgöng undir Húsavíkurhöfða sem ekki eru opin almennri umferð.
Árið 2000 var samþykkt á Alþingi Jarðgangaáætlun þar sem horft var til langs tíma og fjölmargir jarðgangakostir teknir til skoðunar. Þar var einnig tekin afstaða til þess hvar næstu jarðgöng skuli gerð, og áætlun lögð fram um framkvæmdatíma og fjármögnun. Þeirri jarðgangaáætlun hefur verið fylgt að mestu leyti.
Í samgönguáætlun 2020-2034 sem samþykkt var á Alþingi 29. júní 2020 er gerð grein fyrir forgangsröðun og fjármögnun næstu jarðgangakosta. Samkvæmt því eru næstu jarðgöng Fjarðarheiðargöng til Seyðisfjarðar og í framhaldinu eru Seyðisfjarðargöng og Mjóafjarðargöng.
Nýmæli í samgönguáætlun 2020-2034 er að einungis er gert ráð fyrir að helmingur stofnkostnaðar jarðganga sé fjármagnaður af samgönguáætlun, til viðbótar er gert ráð fyrir að helmingur stofnkostnaðar sé fjármagnaður með gjaldtöku í jarðgöngum. Þá samþykkti Alþingi árið 2020 lög um samvinnuverkefni sem heimila Vegagerðinni að gera samninga við einkaaðila um tilteknar samgönguframkvæmdir og eru þar tvenn jarðgöng tiltekin, annars vegar jarðgöng í Reynisfjalli og hins vegar ný Hvalfjarðargöng.
Í samgönguáætlun 2020-2034 kemur jafnframt fram að stefnt sé á að unnin verði heildstæð greining á jarðgangakostum á Íslandi þar sem valkostir verði metnir með tilliti til fýsileika, kostnaðar og félagshagfræðilegs ábata. Á þeim grunni verði svo hægt að forgangsraða jarðgangakostum til lengri tíma.
Vegagerðin hefur tekið saman yfirlitsáætlun um þá jarðgangakosti sem hafa verið til umræðu og skoðunar undanfarin misseri og má líta á sem grunn að frekari greiningu og samantekt á þeim athugunum sem hafa verið gerðar til þessa. Alls er um að ræða 23 mismunandi jarðgangakosti, 18 á landsbyggðinni og 5 á höfuðborgarsvæðinu.
Yfirlitsáætlun jarðgangakosta ásamt helstu greinargerðum og athugunum sem tengjast þeim má sjá hér fyrir neðan:
